YCMOU B.A first-year GKN 101 solved Assignments 2022
GKN 101 सामान्य ज्ञान व सामाजिक जाणीव अधिष्ठान अभ्यासक्रम
🔹नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे प्रकार सांगून नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा.
🔹तीव्र मानसिक आजारांचे थोडक्यात विवेचन करा.
🔹मानवाधिकारासाठी झालेल्या संघर्षाची पार्श्वभूमी स्पष्ट करा.
🔹ग्राहक न्यायमंच म्हणजे काय? त्याची रचना व कार्यकक्षा स्पष्ट करा.
🔹नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे प्रकार सांगून नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा.
उत्तर:
नैसर्गिक साधनसंपत्ती
1) प्राणिज साधनसंपत्ती
2) वनस्पती साधनसंपत्ती
3) खनिज साधनसंपत्ती
Explanation:
वैशिष्ट्ये- प्रश्न
नैसर्गिक ऊर्जा
नैसर्गिक आपत्ती
नैसर्गिक साधन संपत्तीची वैशिष्ट्ये कोणती?
मानवाला उपयुक्त अशा निसर्गातील द्रव्यांना नैसर्गिक साधनसंपत्ती म्हणतात. जमीन, महासागर व वातावरण यांतील कोणतेही द्रव्य आर्थिक दृष्ट्या फायदेशीर होऊ शकते व परिणामी ते साधनसंपत्ती होते. एखादे द्रव्य साधनसंपत्ती होण्याच्या दृष्टीने पुरेसे उपयुक्त असावे लागतेच शिवाय त्यासाठी पुढील तीन बाबींची अनुकूलता असावी लागते.नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे पुनःपुन्हा उत्पन्न होऊ शकणारी (उदा., वनस्पती, पाणी, वायू) आणि पुन्हा उत्पन्न न होऊ शकणारी (उदा., खनिजे) असेही प्रकार होऊ शकतात. पुन्हा उत्पन्न न होणारी साधनसंपत्ती ही संचयित असून ती वापराने संपून जाते. उदा., दगडी कोळसा, खनिज तेल इत्यादी. पुष्कळ धातू अशा तऱ्हेने पूर्णपणे संपून जात नाहीत.
- साधनसंपत्ती भूगोलाची संकल्पना व वैशिष्ट्ये :
मनुष्य आपल्या गरजा भागविण्यासाठी निसर्गात उपलब्ध असलेल्या, तसेच स्वयंनिर्मित साहित्याचा उपयोग करतो, उदा. पिण्यासाठी वीजनिर्मिती, कारखाने इत्यादीसाठी पाण्याचा, खाण्यासाठी फळे, खाद्याने, दूध, मांस इत्यादी पदार्थाचा, वस्त्रांसाठी कापूस, रेशीम, कातडी इत्यादींचा, तर निवान्यासाठी पाने, गवत, लाकूड, माती, दगड, सिमेंट, खडी, वाळू, लोखंड, काच इत्यादी साहित्याचा उपयोग करतो, याशिवाय निसर्गातील हवा, सूर्यप्रकाश, नद्या, धबधबे, वनस्पती, प्राणी, ऊर्जा व खनिज साधने यांचा तो वापर करतो. रस्ते व लोहमार्ग यांचा वाहतुकीसाठी धरणे व कालवे यांचा जलसिंचन व वीजनिर्मितीसाठी उपयोग करतो. याशिवाय शैक्षणिक संस्था, प्रशासन, आरोग्य, ज्ञान, कला, कौशल्य ह्या गोष्टीही मानवास उपयुक्त आहेत. या सर्व गोष्टींचा वैयक्तिक व सामाजिक गरजा भागविण्यासाठी उपयोग होतो. यामुळे या सर्व वस्तूंना महत्त्व आहे. म्हणून साधनसंपत्ती म्हणजे काय तसेच साधनसंपत्तीची संकल्पना समजावून घेणे आवश्यक आहे.
मानवाने स्वतःच्या बौध्दिक क्षमतेचा व कौशल्याचा वापर करून साधनसंपत्तीचा विकास केला आहे. ज्ञान हीच साधनसंपत्तीची जननी आहे. सर्व प्राणिमात्रांत मानव सर्वात बुद्धिमान प्राणी असल्यानेच त्याने निसर्गावर नियंत्रण ठेवून आपल्या अन्न, वस्त्र, निवारा या गरजांची पूर्तता केली आहे. निसर्गाचा मानवी कल्याणासाठी वापर केला आहे.
साधनसंपत्ती भूगोलाची वैशिष्ट्ये :
नैसर्गिक साधनसंपत्तीची काही वैशिष्ट्ये आहेत.
१. नैसर्गिक साधनसंपत्ती ही स्वतंत्र असते व ती मानवाच्या आधी पृथ्वीवर निर्माण झालेली साधनसंपत्ती आहे.
२. नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे पृथ्वीतलावरील वितरण हे विषम स्वरूपाचे असून साधनसंपत्तीच्या वितरणावर भौगोलिक घटकांचा परिणाम झालेला आहे.
३. सर्व नैसर्गिक साधनसंपत्ती मूलत: सुप्त अवस्थेत असतात. तिचे गुणधर्म व तिचा उपयोग करण्याचे ज्ञान मानवाजवळ असले पाहिजे. वाऱ्याचा उपयोग करण्यासाठी पवनचक्की बसवून त्यापासून विज मिळविता येते. वनस्पतींच्या मऊ लाकडापासून कागद निर्माण होतो. ऊसाच्या रसापासून साखर बनते. तसेच त्याचे अनेक उपपदार्थ निर्माण होतात. खनिज तेल शक्तिसाधन म्हणून उपयोगी पडते. अशा प्रकारे निसर्गातील सुप्त घटकांचा मानवी जीवनात उपयोग करून घेता येतो.
🔹तीव्र मानसिक आजारांचे थोडक्यात विवेचन करा.
उत्तर:
तीव्र मानसिक आजार
तीव्र मानसिक आजार
तीव्र मानसिकता एक असामान्य मानसिक आजार आहे जो स्वतःच मभ्रत , भ्रम आणि प्रत्येक गोष्ट जे काही घडत आहे त्याची बेपर्वा वाटणारी भावना यांच्या उपस्थितीत प्रकट होते. अशा रोगाचे निदान करणे अवघड आहे कारण रुग्णाला इतरांकडून दुरावणा-या आहेत, सल्ला आणि मदत नाकारतात रोग झाल्यास रुग्णाची पुरेशी उपलब्धता कमी होते.
तीव्र मानसिक रोग कारणे
सर्व मानसिक आजारांप्रमाणे, या प्रकरणात उद्भवणास कारणे ओळखणे कठीण आहे. तीन प्रकारचे तीव्र भ्रामक आजार आहेत:
अंतर्जात तीव्र विकृत मनोवृत्ती ही अंतर्गत परिस्थिती, पूर्वस्थिती, इत्यादीमुळे झालेली मानसिकता आहे.
एक्सडोनेसस इमट सायकोसिस - एक मानसिक आजार ज्याचे परिणाम एखाद्या व्यक्तीच्या आघातक घटकांवर होतात.
सेंद्रीय तीव्र मानसिक आजार हा एक मानसिक आजार आहे जो आघात किंवा मेंदू ट्यूमरमुळे उद्भवतो.
याव्यतिरिक्त, तीव्र विकृत मनोवृत्तीच्या अनेक प्रकार आहेत. ही परिस्थिती विविध वयोगटातील आणि संभोगांमधे उद्भवते आणि ते उत्तेजन देणारे घटक एकमेकांपेक्षा वेगळे असू शकतात. यामुळे मोठ्या प्रमाणात विविध प्रकारचे आणि प्रकारचे रोग होते. त्यांच्यापैकी काहींवर विचार करूया:
तीव्र पॉलिमॉर्फिक सायकोसिस - 10 ते 15 वर्षांपर्यंतच्या पौगंडावस्थेतील एक रोग, जी अनेकदा सायझोफ्रेनिया विकसित करण्याच्या बोलते;
तीव्र प्रतिक्रियात्मक मानसिक विकार - एक मानसिक आजार ज्याला प्रतिक्रिया म्हणून जीवन-धोक्याचे घटक म्हणून मदत होते;
तीव्र मॅनिक सायकोसिस - वाढती उत्साह आणि गंभीर विचारांच्या अभावशी संबंधित मनोविकार.
मनोविकारणाच्या प्रकारानुसार, उपचार थोड्या वेगळ्या असू शकतात. तथापि, इथे सर्वात महत्वाची गोष्ट ही आहे की हा आजार बरा होऊ शकतो.
तीव्र मानसिक आजार: लक्षणे
सामान्यत: अशा तीव्रतेचे विकार जसे गंभीर मानसिक विकृतीने ठेवले जाऊ शकते, कारण त्याचे लक्षण स्पष्ट आहेत. यात समाविष्ट आहे:
पदच्युती (एक माणूस स्वत: जाणण्याचा बंद होत नाही, त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाला विसरतो);
फुप्फुस (तर्कशक्ती आणि अर्थ भाषण रहित);
(विविध दृष्टान्त जे माणसाकडून सत्य समजले जातात);
छद्म मत्सर (अनैच्छिक कल्पना);
देवत्व (वास्तविकतेपासून वेगळे करणे, स्वतःच्या जगातून काढणे);
अव्यवस्थित विचार (तार्किक कारण, कारणे प्रभाव आणि विचार इतर कनेक्शन)
तीव्र मानसिक आजाराचे लक्षणे क्षणिक नाहीत: ते काही महिन्यांत आणि महिन्यासाठी रुग्णांना पाठलाग करू शकतात. रुग्ण किंवा त्याचे नातेवाईक जितके जलद होतात, तितक्याच क्लिनिककडे वळतात, एखाद्या व्यक्तीला मदत करणे सोपे असते, तीव्र सायकोसिसचे रोगनिदान चांगले होईल.
तीव्र मानसिक आजार: उपचार
नियमानुसार, डॉक्टर तीव्र मानसिक आजारांच्या उपचारासाठी औषध लिहून देतात. वय अवलंबून, स्थितीची अवघडपणा आणि मनोविकाराच्या प्रकारामुळे औषधे भिन्न असू शकतात. औषधे रुग्णाची स्थिती सामान्यपणे थोड्या वेळामध्ये आणू शकतात. समांतर मध्ये, एक मानसशास्त्रज्ञ शिफारस आणि उपचार आहे, तीव्र अटी पुनरावृत्ती टाळण्यासाठी कोणते
काही प्रकरणांमध्ये, तीव्र मानसिक रोगासाठी एखाद्या आपत्कालीन डॉक्टरांची आवश्यकता असते, किंवा उपशामक औषध घेणे आवश्यक असते.
तीव्र मानसिक आजार यानंतर, कोणत्याही परिस्थितीत, एक विशेषज्ञांशी संपर्क करणे महत्त्वाचे आहे.
उपचारात महत्वाची भूमिका पारंपारिक पद्धतीने केली जाते - उदाहरणार्थ, संमोहन, मनोविश्लेषण आणि इतर. थोडक्यात, जेव्हा एखादी व्यक्ती रिसेप्शनमध्ये असते तेव्हा तो हरवलेल्या जीवनाबद्दल स्पष्टपणे सांगत असतो, तर उघडपणे वेडगंभीर कल्पना व्यक्त करीत नाहीत आणि इतर स्पष्ट चिन्ह दाखवत नाहीत.
सामान्यतः, रोगी रोगाचे कारण काय हे डॉक्टर डॉक्टरांना मदत करतात. या प्रकरणात, उपचार खूप वेगाने आणि सोप्यारीतीने प्रगती करतो कारण रुग्णाला स्वतःची स्थिती नियंत्रणात ठेवते.
🔹मानवाधिकारासाठी झालेल्या संघर्षाची पार्श्वभूमी स्पष्ट करा.
उत्तर:
प्रत्येकास विचारस्वातंत्र्य, आपल्या सदसद्विवेकबुद्धीनुसार वागण्याचे स्वातंत्र्य, धर्म निवडण्याचे स्वातंत्र्य असण्याचा अधिकार आहे. या अधिकारांत स्वतःचा धर्म अथवा श्रद्धा बदलण्याच्या स्वातंत्र्याचा आणि एकट्याने वा इतरांसह सामुदायिकरीत्या आपला धर्म अथवा श्रद्धा, शिकवणुकीत, व्यवहारात, उपासनेत व आचरणात जाहीर रितीने अथवा खाजगी रितीने व्यक्त करण्याच्या स्वातंत्र्याचा समावेश होतो.
कलम १९
प्रत्येकास मतस्वातंत्र्य व भाषणस्वातंत्र्य असण्याचा अधिकार आहे. या अधिकारात कोणतीही ढवळाढवळ न होता मत बाळगण्याच्या स्वातंत्र्याचा , तसेच कोणत्याही माध्यमातून व सीमांचा विचार न करता माहिती व विचार ग्रहण करण्याचा प्रयत्न करणे, ती मिळवणे व इतरांना ती देणे यासंबधीच्या स्वातंत्र्याचा समावेश होतो.
कलम २०
प्रत्येकास शांततापूर्ण सभास्वातंत्र्य व संघटना असण्याचा अधिकार आहे.
कोणावरही कोणत्याही संघटनेचा सभासद होण्याची सक्ती असता कामा नये.
कलम २१
प्रत्येकास आपण स्वतः अथवा आपल्या इच्छेनुरूप निवडलेल्या आपल्या प्रतिनिधीमार्फत आपल्या देशाच्या शासनात भाग घेण्याचा अधिकार आहे.
प्रत्येकास आपल्या देशाच्या शासकीय सेवेत प्रवेश मिळण्याचा समान अधिकार आहे.
जनतेची इच्छा ही शासकीय प्राधिकाराचा पाया असली पाहिजे. जनतेची इच्छा नियतकालिक व खर्याखुऱ्या निवडणुकांद्वारे व्यक्त झाली पाहिजे व या निवडणुका गुप्त मतदानपद्धतीने अथवा त्यासारख्या निर्बंधरहित पद्धतीने घेतल्या पाहिजेत.
कलम २२
प्रत्येकास समाजाचा एक घटक या नात्याने सामाजिक सुरक्षितता प्राप्त करून घेण्याचा अधिकार आहे आणि राष्ट्रीय प्रयत्न व आंतरराष्ट्रीय सहकार्य यांच्या द्वारे व प्रत्येक राष्ट्राच्या व्यवस्थेनुसार व साधनसंपत्तीनुसार आपल्या प्रतिष्ठेस व आपल्या व्यक्तीमत्वाच्या मुक्त विकासासाठी अनिवार्य असलेले आर्थिक, सामाजिक व सांस्कृतिक अधिकार संपादन करण्याचा हक्क आहे.
कलम २३
प्रत्येकास काम मिळण्याचा, आपल्या इच्छेनुरूप काम निवडण्याचा, कामाच्या न्याय्य व अनुकूल शर्तींचा फायदा मिळवण्याचा व बेकारीपासून संरक्षण मिळण्याचा अधिकार आहे.
कोणत्याही प्रकारे भेदभाव न करता प्रत्येकास समान कामाबद्दल समान वेतन मिळण्याचा अधिकार आहे.
काम करणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीस स्वतःला व आपल्या कुटुंबाला मानवी प्रतिष्ठेस साजेसे जीवन जगता येईल असे न्याय्य व योग्य पारिश्रमिक व जरूर लागल्यास त्याशिवाय सामाजिक संरक्षणाची इतर साधने मिळण्याचा अधिकार आहे.
प्रत्येकास आपल्या हितसंबंधांच्या संरक्षणार्थ संघ स्थापण्याचा व त्याचा सदस्य होण्याचा अधिकार आहे.
कलम २४
वाजवी मर्यादा असलेले कामाचे तास व ठरावीक मुदतीने पगारी सुट्ट्या धरून प्रत्येकास विश्रांती व आराम मिळण्याचा अधिकार आहे.
कलम २५
प्रत्येकास स्वतःचे व आपल्या कुटुंबीयांचे आरोग्य व स्वास्थ्य यांच्या दृष्टीने समुचित राहणीमान राखण्याचा अधिकार आहे.यामध्ये अन्न, वस्त्र, निवारा, वैद्यकीय मदत व आवश्यक सामाजिक सोई या गोष्टींचा अंतर्भाव होतो. त्याचप्रमाणे बेकारी, आजारपण, अपंगता, वैधव्य किंवा वार्धक्य यामुळे किंवा त्याच्या आवाक्याबाहेरील परिस्थितीमुळे उदरनिर्वाहाचे दुसरे साधन उपलब्ध नसल्यास सुरक्षितता मिळण्याचा अधिकार आहे.
माता व मुले यांना विशेष देखरेख व मदत मिळण्याचा हक्क आहे; सर्व मुलांना, मग ती औरस असोत किंवा अनौरस, सारखेच सामाजिक संरक्षण मिळाले पाहिजे.
🔹ग्राहक न्यायमंच म्हणजे काय? त्याची रचना व कार्यकक्षा स्पष्ट करा.
उत्तर:
ग्राहक कायद्याच्या माध्यमातून ग्राहकाला काही हक्क बहाल करण्यात आले आहेत. यात जीविताला व मालमत्तेला धोकादायक ठरेल असा माल किंवा वस्तू बाजारात विकण्यापासून संरक्षणाचा हक्क, मालाचा दर्जा, परिमाण, शुद्धता, क्षमता, मानक आणि किंमत याबद्दल माहिती मिळण्याचा हक्क, शक्य असेल तेथे स्पर्धात्मक किंमतीत वेगवेगळ्या उत्पादकांच्या वस्तू पाहण्याचा व त्यातून निवड करण्याची शाश्वती मिळण्याचा हक्क, आपले मत, म्हणणे किंवा बाजू मांडण्याचा अधिकार असून त्या मताचा विचार केला जाईल अशी शाश्वती ग्राहकाला देण्यात आली आहे. अनुचित व्यापारी प्रथा, फसवणूक, शोषण या विरुद्ध दाद मागण्याचा हक्क, ग्राहक हक्क व संरक्षण याबाबतीत शिक्षणाचा व माहिती मिळवण्याचा हक्क असे हक्क ग्राहक संरक्षण कायद्यान्वये बहाल करण्यात आले आहेत.
0 Comments